Իրատեսական չեմ համարում, որ սահմանազատման արդյունքում կլինի տարածքների վերադարձ․ պատմաբանը՝ Արծվաշենի մասին

Civic.am-ի զրուցակիցն է պատմագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Ներսիսյանը։  

-Պարոն Ներսիսյան, ըստ էության, պարզ է արդեն, որ Ռուսաստանի միջնորդությամբ ստեղծվելու է եռակողմ հանձնաժողով սահմանագծում և սահմանազատում իրականացնելու նպատակով։ Նիկոլ Փաշինյանի խոսքով` դա 100 տոկոսով բխում է Հայաստանի շահերից։ Ինչպե՞ս եք վերաբերում այդ հանձնաժողովի ստեղծմանը։  

-Հայաստանի  Հանրապետությունը սկսում է հետպատերազմյան գործընթաց: Պատերազմն ավարտվել է, ավարտվել է համաձայնագրով: Այդ համաձայնագրի կետերին մենք ծանոթ ենք։ Խնդիրն այն է, թե պարտվող կողմն ինչպիսի՞ դիվանագիտական պայքար պետք է տանի , ինչպե՞ս պետք է իր անհամաձայնութունը հայտնի և ինչպե՞ս պետք է աշխարհաքաղաքական գործընթացներն օգտագործի, որպեսզի ինքն արժանապատիվ պայմանագիր կնքի: Հիմա հետպատերազմյան գործընթացների մեջ մտնում է սահմանագծումը, ապա սահմանազատումը, որը պետք է հստակեցնի երկու երկրների սահմանները: Ինչ-որ փաստաթուղթ է հրապարակվել, բայց դրանից պարզ է դառնում միայն, որ հանձնաժողով է ստեղծվելու: Այն վերլուծելով չենք կարող վերջնական եզրահանգումների գալ, թե ինչ է լինելու: Վարչապետի պաշտոնակատարն ասում է, որ  դա բխելու է Հայաստանի անվտանգության շահերից: Չգիտեմ՝ ինքը ինչ նկատի ունի դա ասելով, բայց, իմ կարծիքով, Հայաստանի անվտանգության շահերից չի բխում:

-Եթե սահմանագծման, ապա նաև սահմանազատման հիմքում դրվեն խորհրդային Հայաստանի ու Ադրբեջանի քարտեզները և, ըստ այդմ, իրականացվի  գործընթացը, ապա ի՞նչ ենք ունենալու այդ պարագայում։  

-Ադրբեջանական կողմը խնդիրն այսպես է դնում՝ ես քեզ տվել եմ Լաչինով միջանցք, դրա դիմաց դու էլ ինձ  պետք է տաս Սյունիքով միջանց՝ Թուրքիայի, Նախիջևանի հետ կապ հաստատելու համար: Հիմա, երբ խնդրին նայում ենք տեսականորեն, ապա դրա արդյունքում մենք ինչ-որ բան կարող ենք շահել՝ դառնալով տարանցիկ երկիր: Բայց մենք դրան գնալով գործնականում մեր ազգային անվտանգությունը, մեր ինքնիշխանությունը, եթե չասեմ կորցնելու ենք, ապա գոնե թուլացնելու ենք: Բոլոր տեսանկյուններից խնդրին նայելու դեպքում էլ կարելի է ասել որ դա չի բխում Հայաստանի Հանրապետության անվտանգության շահերից: Պարզապես, այստեղ այլ հարց է կարևոր՝ մենք դրան գնում ենք կամովի՞ն, թե՞ ստիպված՝ չփորձելով հակառակվել, քանի որ ինչ-որ ուժեր մեզ դա պարտադրում են ինչ-որ բանի դիմաց: Սրանք  հարցեր են, որ պետք է պարզաբանվեն: Բայց այս նախընտրական շրջանում հարցը նաև քաղաքականացվում է, դրանից խուսափել հնարավոր չէ, սակայն անթույլատրելի է մի խնդիր քաղաքականացնել, ժողովրդին պառակտել՝  սոսկ իշխանության հասնելու համար: Բայց մի բան հստակ է, սա չի բխում Հայաստանի շահերից:  

- Ինչո՞ւ եք կարծում, որ սահմանազատումը չի բխում Հայաստանի շահերից։  

-Սահմանազատումը նախատեսում է անպայման ինչ- որ տարածքների կորուստ: Հիմա, երբ մենք նայում ենք Սև լճի հետ կապված իրավիճակին, ապա հասկանալի է դառնում, որ այնտեղ մի բան է տեղի ունենում, որը ինձ մղում է եզրակացության, որ դա թուրքերի հետ պայմանավորվածության արդյունք է՝ նրանք չէին կարող այդքան առաջ գալ մեր տարածքում առանց թուրքերին տեղյակ  պահելու: Բայց նաև խնդիրն այն է, որ եթե նրանք առաջ էին եկել, ապա մերոնք  կարող էին նրանց  գցել օղակի մեջ, ձերբակալել և նրանց փոխարեն պահանջել մեր գերիներին: Դա չարվեց:  

- Կարծիքներ կան, որ Հայաստանի կողմից մեկ կրակոցի դեպքում անգամ Ադրբեջանը Արցախում արդեն պատերազմ կսկսի:  

-Այդ վախը հիմքեր չունի, քանի որ Ադրբեջանը պատերազմ չէր սկսի:

-Ինչո՞ւ:  

-Եթե Ադրբեջանը մտադիր լիներ պատերազմով վերցնել Զանգեզուրը, ապա դա կաներ աշնանային պատերազմի ժամանակ: Եվ հետո, եթե Արցախյան պատերազմի ժամանակ Մինսկի խմբի նախագահող երկրները, աշխարհի գերտերությունները, որոնք  արտահայտվում էին պատերազմի ավարտի օգտին և  դրա հիմքում դնում էին Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության հարցը, և քանի որ մեր կողմը Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակ ստորագրել է տարածքային ամողջականության ընդունման կոնվենցիայի տակ, նրանք գրավյալ տարածքները դիտարկում էին  որպես Ադրբեջանի մաս: Իսկ Հայաստանի դեպքում ուրիշ է: Հայաստանը ՄԱԿ-ի անդամ պետություն է: ՄԱԿ-ում ընդունվում է պետությունների տարածքային ամբողջականությունը: Այս դեպքում Զանգեզուրի վրա հարձակումը կամ գրավումը դիտվելու էր որպես սահմանված դրույթների խախտում, հարված Հայաստանի տարածքային  ամբողջականությանը: Բացի դա, այստեղ կա Իրանի  գործոնը, որը այս դեպքում, ի տարբերություն Արցախի դեպքի,  երբեք չէր կարող չեզոքություն պահել և հանդես չգար հօգուտ Հայաստանի: Հետևաբար  այս վերլուծությունը թույլ  է տալիս պնդել, որ պատերազմը բացառվում էր: Այդտեղ մնում էր քաջություն, դիվանագիտություն և խնդիրը կկարգավորվեր այնպես, որ կպահպանվեր մեր արժանապատվությունը:

- Ընդդիմությունը վերջին օրերին անընդհատ խոսում է Տավուշի մի շարք նախկին անկլավային գյուղերի զիջման մասին, իսկ վարչապետը Ազգային ժողովում խոսեց Արծվաշենի վերադարձի մասին։ Դուք իրատեսական համարո՞ւմ եք անկլավների վերադարձը՝ սահմանազատման արդյունքում։  

-Ես դա իրատեսական չեմ համարում: Ես չեմ հավատում, որ կլինի տարածքների վերադարձ: Իսկ եթե դա չլինի ու զուգահեռ իրականացվի սահմանագծում և սահմանազատում, ապա կնքվի խաղաղության, հաշտության  պայմանագիր, ապա դրանից հետո մենք վերջնականապես պետք է ձեռք քաշենք այդ տարածքներից: ․․․Եթե ինչ- որ բան տալիս ենք, ապա գոնե պետք է պատերազմի  արդյունքում նախկին ԼՂԻՄ տարածքից ինչ մնացել է՝ պահել՝ ոչ անկախ, բայց ինքնուրույն կարգավիճակ ստանալով: Սա լուրջ դիվանագիտական աշխատանք է պահանջում, բայց, ցավոք սրտի, ես առայժմ այդ  աշխատանքը չեմ տեսնում:  Պատերազմից հետո մենք՝ որպես պարտվող կողմ, մեզ ինչ ասում են՝ անում ենք:  Մի բան հստակ է՝ Զանգեզուրի հարցը, միջանցքի հարցը երբեք չպետք է ստորադասվի ինչ- որ Արծվաշեն հետ բերելու հարցի: Նման տեսությունները նման են ծովի ափին ավազով սարքված բերդերի. մի փոքրիկ մակընթացություն և դրանք կփլվեն:

Արփի Հարությունյան