Ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ Իրանա-իսրայելական պատերազմը տարածաշրջանի վրա

Civic.am-ը զրուցել է Իրանահայ հրապարակախոս Սահակ Շահմուրադյանի հետ:
 
Պարոն Շահմուրադյան, Սիրիայի մայրաքաղաք Դամասկոսում Իրանի դեսպանատունը հարձակման էր ենթարկվել։ Զոհվել էր 13 մարդ, այդ թվում՝ 7 իրանցի ռազմական խորհրդական։ Իսրայելի արտաքին գործերի նախարարը հայտնել է, որ Թել Ավիվը չի ստանձնել ավիահարվածի պատասխանատվությունը։ Այս մասով ի՞նչ կարող եք ասել, արդյոք դա Իսրայելն է, թե հնարավոր է, որ այլ ուժ է իրականացրել։ 

Ավելի քան վեց ամիս առաջ հոկտեմբերի 7-ին  Գազայի հատվածի սահմանից ՀԱՄԱՍ-ի գրոհայինների կողմից Իսրայելի  քաղաքավանների վրա իրականացրած հարձակումից հետո, որին անմիջապես հաջորդեց Իսրայելի բանակի ներխուժումը Գազայի հատվածի վրա, արդեն մեկնարկեց Իրանի և որոշ իսլամական երկրների կողմից հովանավորվող պաղեստինյան և լիբանանյան զինված խմբերի բախումը Իսրայելի հետ։ Պատերազմի սկզբում Իրանը հայտարարեց, որ աջակցում է պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ և Իսլամական Ջիհադ և Լիբանանի Հեզբոլլահ խմբավորումներին, իսկ Լիբանանի Հեզբոլլահ խմբավորումը մեկնարկեց իր հրթիռային և հրետանային հարձակումները Իսրայելի հյուսիսային սահմանային հատվածներում։ Այս ամբողջը վկայում է այն մասին, որ Սիրիայի, Լիբանանի և Գազայի հատվածում արդեն 6 ամիս է՝ ինչ մեկնարկել է Իսրայելի և Իրանի ու այլ իսլամական երկրների կողմից հովանավորվող պաղեստինյան և լիբանանյան տարբեր զինված խմբերի պատերազմը։ Ի պատասխան այդ գործողությունների` Իսրայելը մինչ օրս Սիրիայում և Լիբանանում տարբեր ձևերով սպանել է ջիհադական խմբերի ղեկավարներին և իրանցի ռազմական խորհրդականներին, որոնք պաշտոնապես մաս էին կազմում Իրանի Իսլ․ Հեղափոխության պահապանների կորպուսին կամ նրան ենթակա ստորաբաժանումներին։ Այս բոլորը վկայում է, որ Սիրիայում Իրանի դեսպանատան կից հյուպատոսարանի շենքի դեմ իրականացրած ավիահարվածը կատարվել է հենց Իսրայելի բանակի օդուժի կոցմից, չնայած նման դեպքերում միշտ Իսրայելը խուսափում է ստանձնել կատարվածի պատասխանատվությունը, սակայն պաշտոնապես էլ չի հերքել ավիահարվածի մասին իր պատասխանատվությունը։    

Axios պորտալը, հղում անելով աղբյուրներին, հայտնել էր, որ Իրանի արտգործնախարար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահյանը գերմանացի գործընկեր Անալենա Բերբոքին ասել է, որ Թեհրանը կպատասխանի հրետակոծությանը, սակայն պատասխան միջոցները կսահմանափակվեն՝ իրավիճակի սրում չհրահրելու համար։ Ի՞նչ քայլերի սպասենք Իրանից ու արդյոք իրավիճակը կարող է դառնալ պատերազմական։ 

Քաղաքական շատ փորձագետների կարծիքով Սիրիայի մայրաքաղաք Դամասկոսում Իրանի հյուպատոսարանի շենքի դեմ իրականացրած մահաբեր հարվածով Իսրայելը հատեց միջազգային իրավունքով սահմանված  կարմիր գիծը՝ ուստի Իրանի և շատ այլ կառավարությունների տեսանկյունից այս համալիրի վրա հարձակումը նման է Իրանի տարածքի վրա հարձակմանը։
Սա ինքնին և միջազգային իրավունքի տեսակետից նաև լուրջ հիմնավորում է Իրանի կողմից իր տարածքի դեմ իրականացրած հարձակումը, համաչափ հարվածով անպատասխան չթողնելու համար։ 

Վերջին երկու օրերի ընթացքում Եվրամիության անդամ ազդեցիկ երկրների, Բրիտանիայի ԱԳ նախարարի, և արաբական մի քանի երկրների ԱԳ նախարարների հետ և բոլոր հեռախոսազրույցների ժամանակ Իրանի արտգործնախարար Ամիր Աբդոլլահիանն ասել է․ «Իրանը միշտ եղել է տարածաշրջանի զարգացումների դրական մասը և մեծ գին է վճարել տարածաշրջանի կայունության և անվտանգության հաստատման համար»։ Իրանի արտգործնախարարը հավելել է. «Երբ Իսրայելը խախտում է միջազգային իրավունքը և Վիեննայի կոնվենցիաները և ամբողջությամբ խախտում է դիվանագիտական անձանց և վայրերի անձեռնմխելիությունը, օրինական պաշտպանությունն անհրաժեշտություն է։

Իհարկե կասկած չկա, որ Իրանը կպատասխանի Իսրայելի կողմից Սիրիայում իր հյուպատոսության շենքի դեմ իրականացրած հարվածը, սակայն դա կլինի չափավոր և այնպես որ Իսրայելին սրանից ավել չդրդի ավելի ցավոտ հարվածներ հասցնել Իրանին։ 

Թվում է, որ Գազայի պատերազմն ուժեղացրել է Իսրայելի բուռն դրդապատճառներն Իրանի հետ ռազմական հետագա էսկալացիայի համար:

Որոշ դիտորդներ կարծում են, որ Իսրայելն այս քայլերով  փորձում է Իրանին  դրդել պատերազմի մեջ մտնել, բայց, հավանաբար, այս տրամաբանության հակառակն է ճիշտ:  Այժմ Իսրայելը Իրանին տեսնում է քաղաքական և տնտեսապես խոցելի վիճակում և իսրայելցիները, հավանաբար, այս պահը համարում են Իրանին և նրա տարածաշրջանային դաշնակիցներին ավելի թուլացնելու հնարավորություն, հատկապես, որ նրանք ունեն Վաշինգտոնի լիակատար աջակցությունը և գիտեն, որ աշխարհն իրենց հետ է: 

Սակայն Իրանը նույնպես ունի իր քաղաքական և աշխարհաքաղաքական նկատառումներն ու սահմանափակումները և այնքան հեշտ էլ չի ընկնի Իսրայելի և Արևմուտքի հատկապես ԱՄՆ-ի կողմից լարած թակարդի մեջ։ Թերևս ինչ-որ պահի Իրանի կառավարությունը զգա, որ պետք է ուղղակիորեն ռազմական պատասխան տալ Իսրայելին, և թվում է, որ այժմ երկրի ներսում աճող ճնշումների է բախվում նման պատասխանի համար: Բայց կարծում եմ Իրանը կշարունակի  իր զսպվածությունը և կփորձի ուղղակի Իսրայելի տարածքի դեմ հրթիռային կամ ԱԹՍ-ների միջոցով հարձակում իրականացնելու փոխարեն իր կողմից հովանավորվող ջիհադական խմբավորումների միջոցով այն էլ մի այլ ավելի անվտանգ տարածքում հարվածներ հասցնել Իսրայելի օբյեկտներին կամ տնտեսական  և քաղաքական շահերը ներկայացնող կենտրոններին։ Համենայն դեպս լայնածավալ պատերազմ սկսելու հավանականությունը շատ քիչ է քանի որ դրա համար երկու հակադրված կողմերը պատրաստ չեն։ Պետք էնկատի ունենալ նաև որ ԱՄՆ ևս կտրականապես կողմերին զգուշացրել է զերծ մնալ Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանում մի նոր պատերազմ հրահրելու ռիսկերից, քանի որ դրանից կարող են ուղղակի տուժել Ամերիկյան ուժերն ու Արևմուտքն ընդհանրապես։  

Սպիտակ տան մամուլի քարտուղար Կարին Ժան Պիերը, իր հերթին, հերթական ճեպազրույցում ասել է, որ ԱՄՆ-ն զգուշացրել է Իրանին Մերձավոր Արևելքում իրավիճակի հետագա սրման դեմ։ ԱՄՆ-ն ինչ քայլերի կդիմի, եթե Իրանը պատասխան գործողություններ ձեռնարկի Իսրայելի դեմ։

ԱՄՆ-ի զգուշացումը միայն ուղղված չե Իրանի դեմ և ինչպես ասացի Վաշինգտոնը նույնպես հորդորել է Իսրայելին զերծ մնալ Իրանի դեմ ցանկացած ռազմական գործողության ռիսկերից։ Տեսեք ինչպես հայտնի է պատերազմ հրահրելը շատ հեշտ է, իսկ խաղաղություն հաստատելը խիստ դժվար և ժամանակատար գործընթած է պահանջում և հնարավոր չի լինում կայուն և հաստատուն խաղաղություն հաստատել բախվող և հակադիր կողմերի միջև։ Անկասկած ԱՄՆ-ին մտահոգում է Իրանա-իսրայելական թեժ և լայնածավալ պատերազմի վտանգներն ու հետևանքները քանի որ ԱՄՆ-ը որպես Իսրայելի հանձնառու և հավատարիմ դաշնակից ստիպված կլինի հոգուտ Իսրայելի միջամտել պատերազմում և որի հետևանքով ԱՄՆ-ի ռազմական  օբյեկտները և տնտեսական շահերը Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանում կթիրախավորվեն Իրանի զինված ուժերի կողմից և դա կհանգի շղթայական ռեակցիայի, որի կառավարելը համարյա թե անհնարին է միջազգային հանրության կողմից։ 

Թերևս Իսրայելը կարծում է, որ կարող է Գազայից տեղափոխել ռազմական սահմանը, քանի որ ակնկալում է, որ ԱՄՆ-ը հեռու կմնա իր ճանապարհից կամ նույնիսկ մարտավարական աջակցություն կցուցաբերի Իսրայելի գործողություններին Վաշինգտոնի շահերին սպառնացող խմբերի դեմ:

Սակայն, վախենալով իրանական կողմի որևէ պատասխան գործողությունից Ամերիկացի պաշտոնյաներն ավելի վաղ հայտարարել էին, որ չգիտեն այս հարձակումն իրականացնելու Իսրայելի մտադրության մասին։
Մյուս կողմից  Գազայի հատվածում մեկնարկած իսրայելապաղեստինյան ներկա մաշողական պատերազմի շարունակությունը ավելի ձեռնտու է Իրանին, քանի որ մարդկային մեծ վնասներ և նյութական ու քաղաքական գին է պատճառել Իսրայելի համար և Իրանը կարողանում է իր պրոքսի խմբավորումների միջոցով հարվածներ հասցնել Իսրայելի  և թծնամուն հեռու պահել իր սահմաններից։  
 
ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը Չինաստանի, Թուրքիայի և Սաուդյան Արաբիայի արտգործնախարարների հետ հեռախոսազրույցում կոչ է արել Իրանին համոզել Մերձավոր Արևելքում հակամարտությունը սրելուց զերծ մնալու անհրաժեշտության մեջ։ Թուրքիան, Չինաստանը ու Արաբիան ինչ հարաբերություններ ունեն Իրանի հետ ու որքանով կարող են ազդել Իրանի որոշման վրա։ 

Չինաստանի մասով կարող եմ ասել Թեհրանը և Պեկինը ունեն բավականին լայն և ընդարձակ քաղաքատնտեսական հարաբերություններն և Չինաստանը մեխ դերակատարություն ունի Իրանի տնտեսական հատվածում և նկատի ունենալով հենց իր տնտեսական շահերը ինչ որ չափով կարող է ազդել Իրանի քաղաքական որոծումների վրա, սակայն Թուրքիայի և Սաուդյան Արաբիայի վերաբերյալ Իրանը լուրջ խնդիրներ ունի այս երկու մուսուլման իր հարևան երկրների հետ հատկապես երբ նկատի ունենաք նրանց երկակի մոտեցումն ուստանդարդները Իսրայելի հետ հարաբերության պարագայում մասնավորաբար նրանց երկերեսանի դիրքորոծումը Գազայի հատվախի դեմ Իսրայելի կողմից հրահրվախ պատերազմի նկատմամբ։ 

Իհարկե պետք է նշել, որ իր օտարերկրյա գործընկերների հետ հեռախոսազրույցների ժամանակ ԻԻՀ ԱԳ նախարար Միր Աբդալլահյանը, անդրադառնալով Դամասկոսում Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեսպանատան հյուպատոսական բաժնի վրա իսրայելական օդային հարձակմանը, որը հանգեցրել է  իրանցի յոթ պաշտոնական ռազմական խորհրդականների զոհվելուն, հայտարարել է. «Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը միշտ հիմնված է եղել լարվածությունից հեռու մնալու վրա»։ 
Անհրաժեշտ է ընդգծել որ ԱՄՆ-ի ջանքերն Իրանին համոզելու համար  Մերձավոր Արևելքում հակամարտությունը սրելուց զերծ մնալու անհրաժեշտության մասին անարդարացի պահանջ է և կարծում եմ որ այդ պահանջը պետք է ուղղվախ լինի Իսրայելին որն պատերազմ է հրահրել Գազայի հատվածի անզեն բնակչույան դեմ և այդ պատերազմի ծրջանակն ընդլայնել է դեպի Լիբանան և Սիրիա։

Ո՞ր դեպքում Իրանը պատասխան հարվածներ չի հասցնի։

Համենայնդեպս Իրանը պատասխան հարված կհասցնի Իսրայելին կամ ԱՄՆ-ի շահերին, քանի որ նախահարձակվողը եղել է հենց Իսրայելը, բայց կարծում եմ այդ հարվածը լինելու է սահմանափակ և ոչ այնքան դիպուկ, որը հանգեցնի լայնածավալ պատերազմի հակադիր կողմերի միջև։  

Ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ Իրանա-իսրայելական հակամարտությունը, կամ ռազմական փոխադարձ գործողությունները Հայաստանի վրա։

Լավ ազդեցություն չի կարող ունենալ հատկապես, եթե նկատի ունենանք Իրանի Իսլամական Խորհրդարանի արտաքին անվտանգության խորհրդի անդամ մի պատգամավոր վերջին օրրերին հայտարարել էր որ Իրանը պետք է Ադրբեջանում հարվածի Իսրայելի դեսպանատանը։ Ակնհայտ է որ Իսրայել-Իրան հավանական լուրջ ռազմական բախման դեպքում Իսրայելը Ադրբեջանի և օկուպացված Լեռնային Ղարաբաղի սահմանամերձ տարածքներն օգտագործելու և Իրանի դեմ գործողություններ իրականացնելու համար և դա պատերազմի շրջանակը կարող է տարածել մինչև Կովկասյան տարածաշրջան, որից զերծ չի կարող լինել Հայաստանը, ուստի Հայաստանը որպես Իրանի բարեկամ երկիր պետք է փորձի դիվանագիտական քայլեր ձեռնարկել իր նոր գործընկեր հավաքական Արևմուտքին համոզելու համար Իսրայելի վրա ճնշում գործադրել զերծ մնալու Իրանի դեմ ռազմական գործողություններ հրահրելու կամ գործադրելու քայլերից։ Այս հարցի վրայից չպետք է անտարբեր անցնի պաշտոնական Երևանը, քանի որ Իրանի և Հայաստանի անվտանգային շահերից է բխում Իրանի տարածքային ամբողջականության և քաղաքական կայունության պահպանումը։  Իրանի դեմ ուղղված ցանկացած ռազմական գործողություն Իսրայելի կամ ԱՄն-ի կողմից ավելի կլկտիացնի Ադրբեջանին նոր գործողություններ իրականացնել Հայաստանի դեմ։    

Հ.Գ. Պարոն Շահմուրադյանի հետ հարցազրույցը արվել էր այսօր, մինչև Իրանի հարձակումն Իսրայելի վրա:
Դավիթ Լևոնյան