ՀՅԴ ներկայիս ճգնաժամն աննախադեպ է․ Հրանտ Մարգարյանն ու իր կլոնները Դաշնակցությունը տանում են կործանման․Lragir.am

Քաղաքականություն

10:35, 22 март 2021

Lragir.am-ի զրուցակիցն է քաղաքագետ Կայծ Մինասյանը

Պարոն Մինասյան, ինչպե՞ս եք գնահատում օրերս ՀՅԴ Արևմտյան Ամերիկայի կազմակերպական շրջանի 4 անդամների արտաքսումը: Նշվում է, որ իրականում նրանք 12-ն են:

Այո, ՀՅԴ Բյուրոն սառը գլխատեց Կալիֆոռնիայի կազմակերպական շրջանը, ևս 11 հոգի, ինչպես նաև Բյուրոյի նախկին անդամ Վիգեն Հովսեփյանը, որ համարվում էր դիմադրության կազմակերպիչը: Ինչպես ես կանխատեսել էի ավելի քան մեկ տարի առաջ, ՀՅԴ-ի ճգնաժամն իսկապես համաշխարհային է, գլոբալ է, և փաստերը, ցավոք, հաստատում են իմ խոսքերը: Ներկայիս ճգնաժամը մի քանի պատճառների հատում է:

Նախ ՝ ընդհանուր ճգնաժամ. Կուսակցության գործիքակազմը ոչ միայն դատարկ է, այլևս գոյություն չունի: Չտեսնելով փոփոխության ակնհայտ և հրատապ անհրաժեշտությունը՝ ՀՅԴ-ից մնում է միայն ժանգոտած սարքի կմախք, որը գործում է հիշողության համար կարծրատիպային վարքի և ժամանակին սառեցված մտքի միջոցով: Տխուր է:
Երկրորդ՝ համակարգային ճգնաժամ Դաշնակիզմի և Պետության միջև: Դաշնակիզմը լուծելի՞ է պետության մեջ: Եթե այո, ապա ինչպե՞ս բնորոշել Դաշնակցությունը: Կուսակցությու՞ն է, թե՞ դաշնային կազմակերպություն: «Հրանտ Մարգարյան» թևը, որի ձեռքում են ՀՅԴ Հայաստանի ԳՄ-ն և ՀՅԴ Բյուրոն, Դանակցությունը համարում է կենտրոնացված և ավտորիտար կուսակցություն: ԱՄՆ-ում դիմադրությունը Դաշնակցությունը համարում է ապակենտրոնացված և ժողովրդավարական կազմակերպություն:

Իմ կարծիքով՝ 1991 թ. Հայաստանի ինքնիշխանության վերածնունդը հաստատում է, որ ՀՅԴ-ն պետք է գործի որպես Միջազգային կառույց, որտեղ յուրաքանչյուր շրջան (Հայաստան, Իրան, Լիբանան, Ֆրանսիա, Միացյալ Նահանգներ և այլն) պետք է լինեն ինքնավար և ապակենտրոնացված: Եթե ՀՅԴ-ն ընդուներ իր միջազգային կարգավիճակը, ապա այս ճգնաժամը չէր լինի: Բայց Հրանտ Մարգարյանն ու իր «կլոնները» (Յակոբ Տէր Խաչատուրեան, Կիրօ Մանոյեան, Արմէն Ռուստամեան, Իչխան Սաղաթէլեան, Բագրատ Էսայան, Վաչէ Պրուդեան, Սեթօ Բոյաճեան, Մկրտիչ Մկրտիչեան և այլն) ցանկանում են ՀՅԴ-ն վերափոխել Քրիստափորեան ֆեդերացիայի դէմ մաքսիմալիստական կուսակցութեան: Նրանք հանդես են գալիս որպես հակադաշնակցական հոսանք բուն ՀՅԴ ներսում: Ցանկացած մարդ, որը համաձայն չէ նրանց հետ, դեմ է նրանց կամ ցանկացած մարդ, ով Հրանտական չէ, Դաշնակցական չէ… Դա նաև վկայում է Հայաստանում Դաշնակցության վերաբնակեցման ձախողված ճգնաժամի մասին: ՀՅԴ-ի վերադարձը ՀՀ քաղաքական, բարոյական, ընտրական, կազմակերպչական ձախողում է: Նրանք, որոնք ՀՅԴ-ին անդամագրվեցին 1980-ականների վերջին, չունեին դաշնակցական փորձ, հղում, համոզմունք, արժեքներ: Ցավոք, ՀՅԴ-ն ձեռքերը բացեց նրանց առջև՝ ուղեկցելով ընդհանուր ժողովներ (1992), իսկ Բուրոյի անդամների մակարդակում, երբ նրանք ունեցել են Դաշնակցականի կյանք՝ ընդամենը երկու տարի:

Հայաստանում քաղաքացիները մտքում ունեին կուսակցության միայն մեկ մոդել՝ Կոմունիստական կուսակցություն, մեկ գաղափարախոսություն՝ կոմունիզմ և մեկ պրակտիկա՝ սովետականություն, և նրանք լցված էին այդ ամենով: Ի վերջո, դա հրեշ էր, որը ձևավորվեց Հայաստանում և «Դաշնակցություն» նավի մեջ, ինչպես «Այլմոլորակային» ֆիլմում: Եվ այս Այլմոլորակայինը ներսից կրծում է ամբողջ Դաշնակցական մարմինը: Արդյունքում, Միացյալ Նահանգներից ժամանած ակտիվիստները, որոնք ունեն 40-50 տարվա դաշնակցական փորձ, զուրկ խորհրդային որևէ ազդեցությունից, դիտարկվում են որպես այլախոհներ, և անհատները, որոնք ՀՅԴ-ի մարմնում ունեն ընդամենը մի քանի տարվա կյանք, թաքնվում են իբրև դաշնակցական մոդելներ՝ Մուշեղ Միքայելյան, Ռուբեն Հովսեփյան, Վահան Հովհաննիսյան, Իչխան Սաղաթելյան և այլն … Ամոթ է, և այն պետք է դադարեցվի:

Բացի այդ, գործելակերպի ճգնաժամ է: Պատկերացնո՞ւմ եք, որ ՀՅԴ ներկայիս գործունեությունը սկիզբ է առել 1898 թվականից, 19-րդ դարի վերջից, երբ Դաշնակցությունը Օսմանյան և Ռուսաստանի ոստիկանության կողմից անընդհատ հետապնդման առարկա էր: 20-րդ դարի սկզբից կուսակցության գործելակերպը շատ չի փոխվել: Անցյալ տարի պետք է լիներ արտահերթ Ընդհանուր ժողով` նվիրված կազմակերպչական բարեփոխումներին, բայց այն չկայացավ Covid-19 համաճարակի պատճառով: Մյուս կողմից, Դաշնակցության ժողովրդավարական կենտրոնացումը բախվում է ինտերնետի վիրտուալ աշխարհի հետ, որը քանդում է հիերարխիաները և տապալում է կազմակերպությունների՝ վերևից ներքև գործունեությունը: Այժմ, սոցիալական ցանցերով, ժողովրդավարական կենտրոնացվածությունը հնացել է: Տեղեկատվության թափանցիկությունն ու անմիջականությունը շարքերին տալիս են կուսակցության այն իրավիճակի մասին գիտելիքներ, որոնք աշխարհի ղեկավարությունն այլևս չի կարող թաքցնել: Այստեղից է գալիս ձնագնդի էֆեկտը, որը վտանգում է Դաշնակցության ներսում անկարգությունների մեծացումը:

Հետո ակտիվության ճգնաժամ է: Տեխնոլոգիայի առաջխաղացման և ինքնիշխան Հայաստանի վերածննդի, ինչպես նաև Հայաստանում ՀՅԴ աղետալի իրավիճակի շնորհիվ պարզ դաշնակցականը զարմանում է: Դրա կարգապահությունը ՀՅԴ-ի ուժն ու կարգն է, բայց ավելի ու ավելի շատ ակտիվիստներ տարբերակում են «կարգապահությունը» և «ենթակայությունը»: Միացյալ Նահանգների Արևմտյան ափի դաշնակցականները պատրաստ են կարգապահության, բայց նրանք իրավունք ունեն հարցաքննել իրենց և հրաժարվել համաճարակային խաղից: Ի դեպ, երբեմն շարքերի լռությունը չի նշանակում կարգապահություն, դա կարող է նշանակել նաև կուսակցության ոչնչացում կամ կալցիֆիկացիա, ինչպես Ֆրանսիայում:

Ավելին՝ դա աննախադեպ ճգնաժամ է ՀՅԴ-ի պատմության մեջ: Այսօր Հրանտը և նրա «կլոնները» ամբարտավան կեցվածքով են վերաբերվում՝ անտեսելով Կալիֆոռնիայի կենտրոնական կոմիտեի և Բյուրոյի միջև եղած այս ճգնաժամը: ՀՅԴ-ի գրագիրները դա տեսնում են որպես ճգնաժամի ավատար, որը ցնցեց Դաշնակցությունը 1932 թ.-ին, երբ Արևմտյան Եվրոպայի կենտրոնական կոմիտեի ապստամբությունը տեղի ունեցավ Ռուբէն Տեր Մինասյանի գլխավորած Բյուրոյի քաղաքականության դեմ: Այս ճգնաժամը հայտնի է որպես «Մարդկոցական շարժում»: Այսօր ասում են, որ «Ասպարեզ» այլախոհությունը «Մարդկոց» թերթի ավատարն է: Իհարկե, կան մերձեցման տարրեր, բայց իրականում երկու ճգնաժամերը ոչ մի կապ չունեն դրա հետ:

«Մարդկոցական շարժումը» Ֆրանսիայում բացառապես Թուրքիայից ժամանած հայերի կողմից շրջապատված ճգնաժամ էր, մինչդեռ ներկայիս ճգնաժամը տարածվում է Դաշնակցության բոլոր ճյուղերում, ներառյալ Հայաստանում: «Մարդկոցական շարժումը» NKVD-ով (ՆԿՎԴ) ներթափանցեցին ՀՅԴ-ի 12-րդ Ընդհանուր ժողովից անմիջապես առաջ, մինչդեռ այսօր Հայաստանի «ՀՅԴ-ն և Բյուրոն» են, որոնք ներթափանցում են Ռուսաստանի ՖՍԲ-ի (FSB, նախկին KGB) կողմից: Բացի այդ, «Ասպարեզը» ամենահին դաշնակցական թերթերից մեկն է, մինչդեռ «Մարդկոցը» չի տևել ավելի քան երկու տարի: Որպեսզի դա համեմատելի լիներ, անհրաժեշտ կլիներ, որ «Յառաջը» ընկներ ՀՅԴ Արևմտյան Եվրոպայում կենտրոնական կոմիտեի ապստամբության մեջ: Բայց դա այդպես չէր: Վերջապես, 1932 թ.-ին ՀՅԴ-ից արտաքսված Վազգեն Շուշանյանը երբեք չի վերականգնվել ՀՅԴ-ում, հակառակ Վաչե Բրուդյանի դեմագոգիկ գրածի: Միակը, որ գրել է Վազգեն Շուշանյանի մասին մահվան պահին, Սիմոն Վրացյանն է՝ պնդելով, որ այս մտավորականը դաշնակցական է մնացել մինչև իր վերջին օրերը: Դա չի նշանակում, որ Ռուբէն Տեր Մինասյանը և նրա ժամանակի կլոնները վերականգնել են նրան կուսակցությունում: Սուտը պետք է դադարեցվի: Ներկայիս ճգնաժամն աննախադեպ է ՀՅԴ-ի պատմության մեջ: Եվ դա կխորանա:

Քանի որ դա նույնպես քաղաքական ճգնաժամ է: Այն կանգնեցնում է Հրանտի և նրա կլոնների` հօգուտ Ռոբերտի, Սերժի կամ Վազգենի հետ դաշինքի ընդդեմ Միացյալ Նահանգների արևմտյան ափի կենտրոնական կոմիտեի, որոնք կոչ են անում կուսակցության ինքնավար ռազմավարություն իրականացնել Հայաստանում` հավատարիմ 1992-ի Մարուխյանի գծին: Հրանտի թևը նրա գոյությունը տեսնում է միայն Հայաստանի նախկին նախագահի գերիշխանության ներքո, մինչդեռ Կալիֆոռնիայի ՀՅԴ-ն ցանկանում է ազատվել դրանից՝ հաշվի առնելով, որ ներկայիս գիծը կուսակցությանը տանում է դեպի դրա կործանում: Ի դեպ, Հրանտի թևը ՀՅԴ-ն վերածում է ռեժիմին աջակցող կուսակցության, մինչդեռ Կալիֆոռնիա-ՀՅԴ թևը աջակցում է պետությանը: Իսկ արտահերթ ընտրությունները նորից վերածվելու են այդ ռեժիմի և պետության միջև մենամարտի:

Քանի որ դա նաև ֆինանսական ճգնաժամ է: Հայաստանի ՀՅԴ-ն փող չունի, քանի որ կուսակցությունը ընդդիմություն էր առանց ռեսուրսների, և միակը, որ կարող է ֆինանսավորել քարոզարշավը, Կալիֆոռնիայի դաշնակցականներն են: Հրանտը և նրա կլոնները ցանկանում են իրենց ձեռքը վերցնել «Դաշնակցություն բանկ»-ը` նրանց վասալիզացիան ֆինանսավորելու համար: Եվ Կալիֆոռնիայի դաշնակցականներն ասում են ՝«հերիք է»: Էլ չենք ասում, որ դա նույնպես սերունդների ճգնաժամ է: «Հրանդ-Վահան» զույգը միշտ ցանկացել է ոչնչացնել «Ապո Պողիկյան-Վիկեն Հովսեփյան» զույգին: Դա արված է, վերջին երկուսը բացառվել են ՀՅԴ-ից: Դա բացատրում է ՀՅԴ Հայաստան վերադառնալու առաջին տարիներին, երբ ՀՅԴ նախկին ընդհանուր քարտուղարը կամ հերթապահը մենամարտում էր չափավորների (Ապո և Վիկեն) և արմատականների (Հրանտ և Վահան) միջև: Արմատականներն ամեն ինչ արեցին Հրայր Մարուխյանին չափավորներից մեկուսացնելու համար: Նրանք դա արեցին մինչև հերթապահի արտաքսումը ՝ 1992-ի հունիսին: Բայց այս շրջադարձային պահից Հրայր Մարուխյանը հասկացավ, որ Դաշնակցությունը սխալ ուղու վրա էր ՝ պահպանելով ավելորդ ընթացքը: Նա փոխեց իր միտքը և ազատվեց արմատականներից Հայաստանում, Ֆրանսիայում և այլուր: Բայց 1994-ին նրա անհետացումը խանգարեց նրան շարունակել այս չափավորության մեջ: Բայց հաստատ է, որ իր կենդանության օրոք ՀՅԴ-ն ոչ մի ուժի վասալ չի եղել: Նրա մերձեցումը ԽՍՀՄ Կոմկուսի նախկին առաջին քարտուղար Սուրեն Հարությունյանի հետ միայն մարտավարական էր, ավելին` ոչ, քանի որ ՀՅԴ-ն ստիպված էր վերադառնալ հայրենիք` ԽՍՀՄ աշխարհաքաղաքական ցնցումների շրջանում:

Իրոք, ԽՍՀՄ փլուզումից երեսուն տարի անց, ՀՅԴ-ի ներսում առկա ճգնաժամը նաև աշխարհաքաղաքական ճգնաժամ է. Դաշնակցություն, որը ղեկավարում էր Հրանտը և Վահանը, նախընտրում էին Ռուսաստան-Իրան առանցքը: Վահանի մահը, թավշյա հեղափոխությունը, բյուրոյից Հրանտի կեղծ հեռանալը և ղարաբաղյան պատերազմը թուլացրին ՀՅԴ-ի միջև Ռուսաստան-Իրան այս առանցքը: Եվ պետք է պայքարել այն ամենի դեմ, ինչը կարող է սրել Դաշնակցության ներսում ազդեցության այս կորուստը: Հրանտը և նրա կլոնները ամեն ինչ անում են, որպեսզի ոչնչացնեն Դաշնակցությանը ամերիկանացնելու ցանկացած մղում: Ինքներդ ձեզ հարց տվեք, թե ինչու է Հրանտ Մարգարյանին արգելվում հանձնվել ԱՄՆ-ում …
Վերջապես, ՀՅԴ ներկայիս ճգնաժամը ՀՅԴ մարտական խորհրդի ճգնաժամ է և, թերևս, ամենաանհանգստացնողը, քանի որ մարտական խորհուրդը Դաշնակցության միասնության երաշխավորն է: Այնտեղ այս մարտական խորհուրդը փշրված է, բայց ես նախընտրում եմ ավելին չասել:

Օրերս հայտարարություն տարածվեց, որ ՀՅԴ բյուրոն նպատակ ունի ճնշել Արևմտյան Ամերիկայի դաշնակցականների ազատ կամարտահայտությունը: Հայտարարության հեղինակները մեղադրում են ՀՅԴ բյուրոյին ժողովրդավարությանը դեմ գործելու մեջ: Այս իրավիճակն ինչի՞ կարող է հանգեցնել, հնարավո՞ր է պառակտվի կուսակցությունը:

Պառակտման վտանգ կա, բայց դա անխուսափելի է, եթե ՀՅԴ-ն գտնի իր ողջամտության ուղին: Դրա համար մեզ ավելի շատ Սիմոն Վրացյաններ են պետք ՀՅԴ-ում և ոչ պստիկ Ռուբէն Տէր Մինասեաններ: Այնուամենայնիվ, այս պահի դրությամբ ՀՅԴ-ն ղեկավարում է երգչախմբի ղեկավար Հակոբ Տէր Խաչատուրյանը ՝ գլխավոր քարտուղար, որը մարմնավորում է Դաշնակցության պատմության ամենաաղետալի էջը: